– Mehmet BayarKazakistan’da hükümetin sıvılaştırılmış petrol gazı fiyatlarına artırım yapması üzerine ülke genelinde birçok kentte halk sokaklara döküldü. Ülkenin değerli ölçüde kenti Almatı, başşehir Nursultan, Aktau, Aktöbe, Atırau, Oral, Kökşetav, Karagandı, Şım…
– Mehmet Bayar
Kazakistan’da hükümetin sıvılaştırılmış petrol gazı fiyatlarına artırım yapması üzerine ülke genelinde birçok kentte halk sokaklara döküldü. Ülkenin kıymetli ölçüde kenti Almatı, başşehir Nursultan, Aktau, Aktöbe, Atırau, Oral, Kökşetav, Karagandı, Şımkent, Janaözen ve Beyneu’da on binlerce kişi tarafından şov ve yürüyüşler düzenlendi. Kazakistan’da yaşanan son gelişmeleri, KARAR’a pahalandıran Yıldız Teknik Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Milletlerarası Münasebetler Kısmından Prof. Dr. Mehmet Akif OKUR, kelam gelimi edilen sokak hareketleri hakkında birtakım kıymetli açıklamalarda bulundu. Prof. Dr. Okur, “Eski Sovyet coğrafyasını doğal nüfuz alanı saydıklarını saklamayan ve Moskova’daki devlet seçkini rahatsızlıklarını çeşitli biçimlerde dışa vuruyordu. Aralık ayının sonunda Kazakistan’ı “Rusça konuşan ülke” olarak nitelemesi bunun bir tezahürüydü.” sözlerini kullandı.
Kazakistan’da aktarılan habere nazaran meydana gelen durumlar artırımlar nedeniyle mi çıktı?
Tetikleyici sebep artırımlar. Resen kitlesel protestolar, birikmiş meselelerin ürettiği olumsuz hislerin açığa çıkışıyla yaşanıyor. Tetikleyici bir olay bu hisleri şovlar formunda açığa vurabiliyor. Şu ana kadar gelen bilgiler, olayların bu formda başladığına işaret ediyor. Tetiklemeyi örgütlü bir küme mu yaptı? Bu soruya da daha çok somut bilgi elimize geçtikçe karşılık verebiliriz.
Rusya’nın Kazakistan’a girmesi ne mana tabir ediyor?
Kazakistan, barındırdığı Rus nüfusun da tesiriyle, eski Sovyet coğrafyasında Moskova’yla yakın münasebetleri dış siyaset önceliği sayan bir ülke. Lakin Nazarbayev Batı, Çin, Türkiye üzere aktörlerle ekonomik ve siyasi münasebetleri de önemseyerek Kazakistan’ın bağımsızlığını garanti altına alan ve pekiştiren dengelerin inşasına uğraş gösterdi. Bir taraftan da devletin Kazak kimliğinin hem demografik hem de kültürel olarak güçlendirilmesi için kıymetli adımlar attı. Bilhassa vazife mühletinin sonuna yanlışsız bu adımların hızlandığını gördük. Krilden vazgeçip Türkiye üzere Latin alfabesi kullanma kararı, Türk Devletleri Teşkilatı’na verilen ehemmiyet birinci akla gelenler ortasında.
Eski Sovyet coğrafyasını doğal nüfuz alanı saydıklarını saklamayan Putin ve Moskova’daki devlet seçkini rahatsızlıklarını çeşitli biçimlerde dışa vuruyordu. Aralık ayının sonunda Kazakistan’ı “Rusça konuşan ülke” olarak nitelemesi bunun bir tezahürüydü. Rus askerinin Moskova’ya varmasının akabinde 7 Ocakta Tokayev’in ulusa Rusça seslenişi bu bakımdan da manidardır. Rusya liderliğindeki müdahalenin sonuçlarını kesin olarak öngörmek için şimdi erken. İkazsız “vur emri” ne cins sonuçlar doğuracak, bilmiyoruz. Uygulanacak mı? Uygulanması dehşet mu, tepki mi doğuracak? Galip beklenti, Kazakistan’da Rus nüfuzunun güçlenmesi ve Tokayev’in Nazarbayev’in birinci periyodundaki siyasetine dönmesi istikametinde. Kazakistan’da büyük yatırımları olan Batı’nın ve Çin’in sessizliklerini de bu noktada not etmek lazım.
Geçtiğimiz yıllarda Belarus’ta aktarılan habere nazaran meydana gelen durumlarla benzerlik taşıyor mu?
Beyaz Rusya ve Rusya, Sovyetler Birliği’ni tekrar toparlamayı hedefleyen “Birlik Devleti” projesinin iki üyesi. Kazakistan 1990’larda birebir teklifle muhatap olmuş, nüanslı bir siyaset ile aralığını muhafazayı başarmıştı. Ocak olaylarından sonra Rusya ile daha derin entegrasyona gerçek çekilmesi ihtimal dahilinde. Ortada değerli farklılıklar olmakla birlikte, bu açıdan Beyaz Rusya’da 2020’de yaşananlarla Kazakistan’da 2022 başında yaşananlar ortasında kıyaslama yapılabilir. Putin’in probleme bakışının bir öbür boyutu da savunduğu siyasi bedellerle ilgili. 19. yüzyıl Avrupası ve Metternich’i hatırlatıyor.
Kazakistan olayları farklı ülkelere sıçrayabilir mi?
Bu ihtimalin mevcut olduğunu düşünüyorum. Misal olumsuz his birikiminin yaşandığı ülkeler var. Hali̇ Hazırda Görüleni̇n tetiklenmesinden menfkent aydın haberlerit umacak jeopolitik aktörlerin hareket halinde olduğunu da gördük. Bu açıdan önümüzdeki günlerde başlayacak Rusya-ABD müzakerelerinin sonuçları da bir faktör olarak devreye girebilir. Tarihte “nüfuz alanı paylaşımlarını” türlü müdahale dalgaları takip etmiş.
Birleştirici hal sergilemesi gereken , aksiyoncular için orduya ateş açma buyruğunu neden verdi?
Kendi fikri mi, emin değilim. O coğrafya, Sovyet periyodundan bu tıp buyrukları hatırlıyor olabilir. Ülkedeki isyan halini bir an evvel sonlandırmak için güçlü bir ileti vermek istemiş olabilir. Lakin bu buyruğun silahsız göstericilere karşı uygulanması büyük bir facia olur. Devlet-millet bağlantılarında önemli yaralar açar. Siyasi sonuçları da uzun soluklu olur. Hele ateşi açan Rus askeri olursa…
Yaşanan son gelişmeler sonrası Kazakistan’ı nasıl bir gelecek bekliyor?
Olaylar şimdi çok sıcak. Kimi şeyleri şimdi net olarak bilmiyoruz. Nazarbayev-Tokayev bağının mevcut durumu bunlar ortasında. Bir kopuş mu gördük yoksa kaidelerin zorlamasıyla esneyen bir alaka mi kelam gelimi edilen. Kazak devletinin iç dengelerindeki değişimi nasıl okumalıyız? Rus müdahalesinin Kazak halkı nezdinde uyandıracağı genel algı ne olacak?
Kazak Baharı diyebilir miyiz?
Arap coğrafyasında olanlardan sonra bu nitelemeyi kullanmak yüreğimizi çok acıtır.