Nazım Hikmet birinci eğitimini annesi ve sıkça şiirli toplantılar düzenleyen, kendisi de bir Mevlevi şairi olan büyükbabası Nazım Paşa’dan alır. Ve şimdi on bir yasındayken birinci şiirini muharrir. Orta tahsilini Galatasaray ve Nişantaşı Sultanilerinde gören Nazım…
Nazım Hikmet birinci eğitimini annesi ve sıkça şiirli toplantılar düzenleyen, kendisi de bir Mevlevi şairi olan büyükbabası Nazım Paşa’dan alır. Ve şimdi on bir yasındayken birinci şiirini muharrir. Orta tahsilini Galatasaray ve Nişantaşı Sultanilerinde gören Nazım, 1915 yılında Bahriye Mektebi’ne girer. 1918 yılında birinci kere bir mecmuada şiiri yayınlanır. Bu bir aşk şiiridir. Ancak, İstanbul’un işgaliyle birlikte yerini yurtsever nitelikte şiirlere bırakır…
NAZIM HİKMET’İN HAYATI
15 Ocak 1902’de o periyot Osmanlı İmparatorluğu toprağı olan Selanik’te dünyaya geldi. Aslında 20 Kasım 1901 tarihinde doğduğu ancak büyük görünmemesi için ailesi tarafından nüfusa geç kaydettirildiği rivayet edilmektedir.
Nazım Hikmet Ran, ‘romantik komünist’ ve ‘romantik devrimci’ olarak bilinmektedir. Siyasi kanıları yüzünden tekraren tutuklandı ve yetişkin hayatının büyük kısmını mahpusta ya da sürgünde geçirdi. Şiirleri 50’den fazla lisana çevrildi ve yapıtları birçok ödül aldı.
NAZIM HİKMET’İN TÜRK EDEBİYETI İÇİN DEĞERİ
Yasaklı olduğu yıllarda Orhan Selim, Ahmet Oğuz, Mümtaz Osman ve Ercüment Er isimlerini da kullandı. Örneğin, ‘İt Ürür Kervan Yürür’ kitabı Orhan Selim imzasıyla çıktı. Türkiye’de özgür nazımın birinci uygulayıcısı ve çağdaş Türk şiirinin en değerli isimlerindendir. Milletlerarası üne sahiptir ve dünyada 20. yüzyılın en beğenilen şairleri ortasında gösterilmektedir.
Şiirleri yasaklanan ve ömrü boyunca yazdıkları yüzünden 11 farklı davadan yargılanan Nazım Hikmet; İstanbul, Ankara, Çankırı ve Bursa cezaevlerinde 12 yılı aşkın mühlet yattı. 1951 yılında Türk vatandaşlığından çıkarıldı, vefatından 46 yıl sonra, 5 Ocak 2009 tarihli Bakanlar Şurası kararı ile bu süreç iptal edildi.
NAZIM HİKMET’İN SOYADINDAKİ ‘RAN’ NE DEMEK?
Nazım Hikmet’in kimliğinde tam ismi ‘Nazım Hikmet Ran’ olarak geçmektedir. Nazım Hikmet, ‘Ran’ soyadını eşi Piraye Hanım’ın teklifiyle aldı.
Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasının akabinde çıkarılan soyadı kanunuyla birlikte periyodun sanatkarları ‘Başaran’, ‘Koparan’ üzere soyadılarını alması üzerine, onlara göndermede bulunmak isteyen Piraye Hanım, “Sadece Ran olsun” diyerek teklifte bulunmuş ve bu halde kimliğe kaydedildi.
NAZIM HİKMET’İN NEDEN ÖLDÜ, MEZARI NEREDE?
Kalp krizi nedeniyle 3 Haziran 1963’te hayata gözlerini yuman Nazım Hikmet’in mezarı Rusya’nın başşehri Moskova’da bulunmaktadır.
1902 doğumlu olan Nazım Hikmet, 1963’te vefat ettiğinde 61 yaşındaydı. 2021 yılı prestijiyle doğumunun 119. yılı, vefatının ise 58. yılıdır.
NAZIM HİKMET’İN MESLEĞİ
Birinci şiiri Feryad-ı Vatanı 3 Temmuz 1913’te yazdı. Birebir yıl Mekteb-i Sultani’de ortaokula başladı. Bir aile toplantısında denizciler için yazdığı bir kahramanlık şiirini Bahriye Nazırı Cemal Paşa’ya okuyunca Bahriye Mektebi’ne gitmesine karar verildi. 25 Eylül 1915’te Heybeliada Bahriye Mektebi’ne girdi, 1918’de 26 kişi içinden 8. olarak mezun oldu. Karne değerlendirmelerinde zeki, orta derecede çalışkan, elbisesine itina göstermeyen, hudutlu ve ahlaki tutumları âlâ bir öğrenci görülmektedir. Mezun olduğunda periyodun okul gemisi Hamidiye gemisine güverte stajyer subayı olarak atandı. 17 Mayıs 1921’de çoka kaçan halleri bulunduğundan ordu ile ilişiği kesildi.
Nazım Hikmet, 1920’de arkadaşı Vâlâ Nureddin ile Ulusal Çaba’ya katılmak üzere ailesinden habersiz Anadolu’ya geçti, Bolu’da öğretmenlik yaptı. Daha sonra Batum üzerinden Moskova’ya giderek Doğu İşçileri Komünist Üniversitesi’nde siyasal bilimler ve iktisat okudu. 1921’de gittiği Moskova’da ihtilalin birinci yıllarına şahit oldu ve komünizm ile tanıştı. 1924’te Moskova’da yayınlanan birinci şiir kitabı 28 Kanunisani sahnelendi. O yıl Türkiye’ye dönerek Aydınlık Mecmuası’nda çalışmaya başladı, fakat mecmuada yayınlanan şiir ve yazılarından ötürü 15 yıl mahpusu istenince tekrar Sovyetler Birliği’ne gitti. 1928’de Af Kanunu’ndan yararlandı ve Türkiye’ye döndü. Bu kez Fotoğraflı Ay mecmuasında çalışmaya başladı. 1938’de 28 yıl mahpus cezasına çarptırıldı. 12 sene tutuklu kaldı.
Barışseverler Cemiyeti’nin kuruluşunda yer aldı. 12 sene süren tutukluluktan sonra askere alınacağı ve öldürüleceği telaşıyla 1950 yılında Stalin idaresindeki Sovyetler Birliği’ne giden Nazım, 25 Temmuz 1951 tarihinde Bakanlar Konseyi tarafından Türk vatandaşlığından çıkarılmasının akabinde, büyük dedesi Mustafa Celaleddin Paşa’nın (Konstantin Borzecki) memleketi olan Polonya’nın vatandaşlığına geçerek Borzecki soyadını aldı.
NAZIM HİKMET ASLEN NERELİ?
Babası, Matbuat Umum müdürlüğü ve Hamburg Şehbenderliği yapmış olan Hikmet Beyefendi, annesi Ayşe Celile Hanım’dır. Celile Hanım piyano çalan, fotoğraf yapan, Fransızca bilen bir bayandır.
Nazım Hikmet’in annesi Celile Hanım, bir dilci ve eğitimci de olan Hasan Enver Paşa’nın kızıdır. Hasan Enver Paşa, Polonya’dan 1848 Ayaklanmaları sırasında Osmanlı İmparatorluğu’na göç eden ve Osmanlı vatandaşı olunca Mustafa Celalettin Paşa ismini alan Konstantin Borzecki’nin oğludur.
Celile Hanım’ın annesi ise Alman kökenli Osmanlı generali Mehmet Ali Paşa’nın, yani Ludwig Karl Friedrich Detroit’in kızı olan Leyla Hanım’dır. Celile Hanım’ın kız kardeşi Münevver Hanım, şair Oktay Rifat’ın annesidir.
Nazım Hikmet’in babası Hikmet Beyefendi, Selanik’te, Hariciye Nezareti’nde (Dışişleri Bakanlığı) çalışan bir memurdur. Diyarbakır, Halep, Konya ve Sivas valilikleri yapmış olan Nazım Paşa’nın oğludur. Mevlevi tarikatından olan Nazım Paşa tıpkı vakitte bir özgürlükçüdür. Kendisi Selanik’in son valisidir. Hikmet Beyefendi şimdi Nazım’ın çocukluğunda memuriyetten ayrılır ve ailece Halep’e, Nazım’ın dedesinin yanına sarfiyatlar. Orada yeni bir iş ve hayat kurmaya çalışırlar. Başarısız olunca İstanbul’a gelirler. Hikmet Bey’in İstanbul’daki iş kurma denemeleri de iflasla neticelenir ve hiç hoşlanmadığı memuriyet hayatına geri döner. Fransızca bildiği için tekrar Hariciye’ye atanır.
Nazım Hikmet’e nazaran, babası Türk ve annesi ise Alman, Polonyalı, Gürcü, Çerkez ve Fransız kökenli idi. Babası Hikmet Beyefendi, Çerkes Nazım Paşa’nın oğludur. Annesi Ayşe Celile Hanım, 3/8 Çerkes, 2/8 Leh, 1/8 Sırp, 1/8 Alman, 1/8 Fransız (Huguenot) kökenliydi.
NAZIM HİKMET’İN YAPITLARI
Şiirlerinden birçoğu Fikret Kızılok, Cem Karaca, Fuat Latife, Küme Yorum, Ezginin Günlüğü, Zülfü Livaneli üzere sanatkarlar ve kümeler tarafından bestelendi. Ünol Büyükgönenç tarafından özgün bir formda yorumlanmış olan küçük bir kısmı ise 1979’da ‘Güzel Günler Göreceğiz’ ismiyle kaset olarak çıktı. Birkaç şiiri ise Yunan bestekar Manos Loizos tarafından bestelendi. Ayrıyeten kimi şiirleri Yeni Türkü’nün eski üyesi Selim Atakan tarafından da bestelenmiştir. “Salkım söğüt” isimli şiiri Ethem Onur Bilgiç’in 2014 tarihli animasyon sinemasına mevzu olmuştur.
UNESCO’nun ilan ettiği 2002 Nazım Hikmet yılı için bestekar Suat Özönder ‘Şarkılarda Nazım Hikmet’ isimli bir albüm hazırladı. Devrin Kültür Bakanlığı’nın katkılarıyla, Yeni Dünya plak şirketi tarafından hayata geçirildi.
2008 yılında Nazım Hikmet’in eşi Piraye’nin torunu Kenan Bengü tarafından, Piraye’nin evrakları ortasında ‘Dört Güvercin’ isminde bir şiiri ve 3 adet tamamlanmamış roman taslağı bulundu.
NAZIM HİKMET’İN DAVALARI
1925 – Ankara İstiklal Mahkemesi Davası
1927-1928 – İstanbul Ağır Ceza Mahkemesi Davası
1928 – Rize Ağır Ceza Mahkemesi Davası
1928 – Ankara Ağır Ceza Mahkemesi Davası
1931 – İstanbul İkinci Asliye Ceza Mahkemesi Davası
1933 – İstanbul Ağır Ceza Mahkemesi Davası
1933 – İstanbul Üçüncü Asliye Ceza Mahkemesi Davası
1933-1934 – Bursa Ağır Ceza Mahkemesi Davası
1936-1937 – İstanbul Ağır Ceza Mahkemesi Davası
1938 – Harp Okulu Komutanlığı Askeri Mahkemesi Davası
1938 – Donanma Komutanlığı Askeri Mahkemesi Davası
NAZIM HİKMET’İN MEVTİ VE SONRASI
3 Haziran 1963 sabahı skent aydın haberlerit 06.30’da gazetesini almak üzere ikinci kattaki dairesinden apartman kapısına yürümüş ve tam gazetesine uzanırken geçirdiği kalp krizi sonucunda hayatını yitirdi.
Mevti üzerine Sovyet Müellifler Birliği salonunda yapılan merasime yerli ve yabancı yüzlerce sanatçı iştirak etti ve merasim siyah-beyaz olarak görüntü kayda alındı.
Nazım Hikmet’in mezarı, Rusya’nın başşehri Moskova’daki Novodeviçi Mezarlığı’nda yatmakyadır. Mezar taşı, siyah bir granitten olup meşhur şiirlerinden biri olan rüzgara karşı yürüyen adam figürü taş üzerinde ebedileştirilmiştir.
YİNE TÜRK VATANDAŞLIĞINA ALINMASI
2006 yılında Bakanlar Şurası’nın Türk vatandaşlığından çıkarılmalar ile ilgili yeni bir düzenleme yapması gündeme geldi. Yıllardır tartışılmakta olan Nazım Hikmet’in Türk vatandaşlığına yine kabul edilmesi yolu açılmış üzere gözükmesine karşın Bakanlar Şurası bu düzenlemenin yalnızca yaşamakta olanlar bireyler için düzenlendiğini ve Nazım Hikmet’i kapsamadığını belirterek bu taraftaki talepleri reddetti. Periyodun İçişleri Bakanı Abdülkadir Aksu, İçişleri Kurulu’nda “Tasarıda, şahsa bağlı hak olduğu için şahsen mürackent aydın haberlerit etmesi gerekir. Arkadaşlarım da olumlu şeyler belirttiler, komitede görüşülür, bir karar verilir” dedi.
2009 yılının 5 Ocak Günü “Nazım Hikmet Ran’ın Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlığından çıkartılmasına ait Bakanlar Konseyi kararının yürürlükten kaldırılmasına ait önerge” Bakanlar Konseyi’nde imzaya açıldı. Nazım Hikmet Ran’a tekrar Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlığının iade edilmesine ait bir kararname hazırladıklarını ve bu teklifin imzaya açıldığını tabir eden Hükümet Sözcüsü Cemil Çiçek, 1951 yılında vatandaşlıktan çıkartılan Ran’ın yine Türk vatandaşı olmasına ait teklifin Bakanlar Heyeti’nce oylanarak kabul edildiğini söyledi.
Bakanlar Konseyi’nin 5 Ocak 2009 tarihinde aldığı bu karar, 10 Ocak 2009 tarihinde Resmi Gazete’de yayınlandı ve Nazım Hikmet Ran, 58 yıl sonra tekrar Türk vatandaşı oldu.
NAZIM HİKMET’İN EDEBİYAT HAYATI
Nazım Hikmet’in, hece vezniyle yazdığı birinci şiirleri ‘Yeni Mecmua’, ‘İnci’, ‘İlk Kitap’, ‘İkinci Kitap’ ve gibisi mecmualarda yayımlandı.
Bahriye Mektebi’nde öğretmeni olan Yahya Kemal Beyatlı’ya yazdığı şiirleri gösterip tenkitlerini alan Ran, 1920’de Alemdar Gazetesi’nin düzenlediği müsabakada ‘Bir Dakika’ isimli şiiriyle birincilik kazandı.
Usta şair, daha sonra ‘Aydınlık’, ‘Resimli Ay’, ‘Hareket’, ‘Resimli Her Şey’ ve ‘Her Ay’ isimli mecmualarda çok sayıda yazıya imza attı.
Yapıtları 50’den fazla lisana çevrilen Ran, ’28 Kanunisani’ başlıklı birinci şiir kitabını 1924 yılında Moskova’da, daha sonra ‘Güneşi İçenlerin Türküsü’ kitabını 1928’de Azerbaycan’ın başşehri Bakü’de yayınladı.
Sovyetler Birliği’nde yaşadığı yıllarda hece ölçüsünden ayrılan Nazım Hikmet Ran, şiirlerinde hür ölçüyü benimseyerek, Mayakovski ve fütürizm taraftarı genç Sovyet şairlerden etkilendi.
Cezaevine girdiği yıllarda yazıları yayınlanmayan şairin 1940’lı yıllarda, Yeni Edebiyat, Ses, Gün, Yürüyüş, Yığın, Baştan, Barış üzere mecmualarda İbrahim Sabri, Mazhar Lütfi takma isimleriyle imzasız olarak birtakım şiirleri okuyucuyla buluştu. 1949 yılında cezaevindeyken Ahmet Oğuz Saruhan takma ismiyle ‘La Fontaine’den Masallar’ isimli kitabını çıkartan Nazım Hikmet’in yapıtları, 29 yıl boyunca Türkiye’de basılmamıştı.
Nazım Hikmet’in ‘Dağların Havası’ (Osmanlıca), ‘Güneşi İçenlerin Türküsü’, ‘835 Satır’, ‘Sesini Kaybeden Şehir’, ‘Benerci Kendini Niye Öldürdü?’, ‘Taranta Babu’ya Mektuplar’ isimli yapıtları hayatı sırasında okuyucuyla buluşurken, ‘Kurtuluş Savaşı Destanı’, ‘Rubailer’, ‘Memleketimden İnsan Manzaraları’, ‘Cezaevinden Memet Fuat’a Mektuplar’, ‘Kemal Tahir’e Mapushaneden Mektuplar’, ‘Kuvayi Milliye’, ‘Sevdalı Bulut’, ‘Nazım ile Piraye’, ‘Hikayeler’, ‘Piraye’ye Mektuplar’, ‘Henüz Vakit Varken Gülüm’ün de ortalarında bulunduğu çok sayıda yapıtı ise vefatından sonra yayımlandı.
Akşam, Son Posta ve Tan gazetelerinde ‘Orhan Selim’ takma ismiyle fıkra müellifliği ve başyazarlık yapan Ran’ın tekrar Orhan Selim imzalı ‘İt Ürür Kervan Yürür’ isimli bir kitabı da bulunuyor.
NAZIM HİKMET’İN TİYATRO OYUNLARI
Oyun müellifi olarak da tanınan Nazım Hikmet’in ortalarında ‘Kafatası’, ‘Bir Meyyit Evi’ ve ‘Unutulan Adam’, ‘Ferhat İle Tatlı’nın de bulunduğu 22 tiyatro yapıtı, Türkiye’nin bununla birlikte ayrıyeten Rusya, Almanya, Macaristan, Polonya ve Çekoslovakya üzere ülkelerde sahneleniyor.
Türkiye’de özgür nazımın birinci uygulayıcısı olan Nazım Hikmet’in şiirleri, Ahmet Kaya, Ruhi Su, Edip Akbayram, Fikret Kızılok, Cem Karaca, Fuat Latife, Zülfü Livaneli ve Yunan bestekar Manos Loizos üzere birçok sanatçı ve müzik kümesi tarafından seslendirildi.
Tıpkı vakitte beyaz perdeye aktarılan Nazım Hikmet’in Bursa cezaevinde kaldığı yılları anlatan ‘Mavi Gözlü Dev’ isimli sinema 2007 yılında vizyona girdi. Biket İlhan’ın yönettiği sinemada Nazım Hikmet’i ise Ehil Dikinciler oynadı.
2002 NAZIM HİKMET YILI
UNESCO tarafından ilan edilen ‘2002 Nazım Hikmet Yılı’ kapsamında hazırlanan, bestekar Suat Özönder’in ‘Şarkılarda Nazım Hikmet’ isimli albümü, Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın katkılarıyla yayımlandı.
Nazım Hikmet, her doğum yıl dönümünde, Türkiye’den ayrıldığı son kara modülü olan Tarabya’da düzenlenen ‘Nazım’a Karanfiller’ aktifliği ile anılıyor, ayrıyeten şairi ele alan çeşitli fkent aydın haberleriliyetler gerçekleştiriliyor.
