Murat Ülker kaleme aldı: Sanatın da ekonomisi olur mu?

Yıldız Holding’in eski İdare Şurası Lideri Murat Ülker, ferdî internet sitesi üzerinden yayımladığı “Sanatın da İktisadı Olur mu?” başlıklı yazısında, günümüzde bir piyasa haline gelmiş olan sanat yapıtlarının üretimi ile satışı hakkında tarihi ve gü…

Yıldız Holding’in eski İdare Heyeti Lideri Murat Ülker, ferdî internet sitesi üzerinden yayımladığı “Sanatın da İktisadı Olur mu?” başlıklı yazısında, günümüzde bir piyasa haline gelmiş olan sanat yapıtlarının üretimi ile satışı hakkında tarihi ve aktüel bilgiler verip, akabinde Aylin Seçkin’in “Sanatın Ekonomisi” ismini verdiği kitabından öne çıkanları yorumlayarak aktarıyor.

Murat Ülker’in yazısı şu biçimde:

“Sanat Piyasasının Geleceği..

Arz ve talebin olduğu her şeyin bir iktisadı olur.

Sanat hakkında şu soruların karşılıklarını merak ediyorsanız…

Sanat piyasası nasıldır; eserler nasıl fiyatlandırılır.

Global sanat piyasasında Türkiye hangi pozisyondadır.

“Fırsat maliyeti” (opportunity cost) ne demektir.

Sanat tüketicilerinin gelir düzeyleri ve alışkanlıkları piyasayı nasıl etkiliyor.

Globalde sanat piyasasının dinamikler, kıymetli galerilerinin yer aldığı kentler nerededir.

Türkiye sanat piyasasını 4 temel periyoda ayırabilir miyiz.

İslam sanatı makul bir obje ya da devri içermez diyebilir miyiz.

Sanatın iktisadında Blokzincir ve NFT yeri.

Ekonomik krize karşın sanat piyasasının geleceği…

Buyurun okumaya…

Arz ve talebin olduğu her şeyin bir iktisadı olur.

Sanatın İktisadı, Aylin Seçkin yazmış.

Prof. Dr. Aylin Seçkin 1991 yılında Boğaziçi Üniversitesi İktisat Bölümü’nden mezun olmuş. Jean Monnet Bursu ile Université Libre de Bruxelles’de Avrupa İktisadı üzerine yüksek lisansını, 1999 yılında ise Carleton Üniversitesi’nde İktisat alanında doktorasını tamamlamış. Hala Bilgi Üniversitesi’nde Makroekonomi, Ticaret Teorisi, Para Teorisi, Spor İktisadı, Sanat ve Kültür İktisadı, ve İnternet İktisadı üzerine dersler veriyor, öğrenci yetiştiriyor.

Sanatın İktisadı ismini verdiği kitabında şu soruların cevaplarını bizimle paylaşıyor:

• Sanat piyasası nasıl bir piyasadır?
• Sanat yapıtları nasıl fiyatlandırılmaktadır?
• Global sanat piyasasında Türkiye hangi pozisyondadır?
• Kadın sanatkarların piyasa içerisinde verdikleri uğraş bir kadro sonuçları beraberinde getirmiş midir?

Önce hepimizin aşina olduğu “ekonomi” terimini gündelik hayattan örnekler vererek açmak istiyorum. Bir talebin olduğu ve bu talebin arz ile karşılandığı her durum, doğal arz kendi talebini de oluşturabilir, kendi içinde bir ekonomik ortam yaratır. Önemli olan ekonomik ortamın paradan bağımsız olarak da oluşabileceğini ve varlığını sürdürebileceğini kavramamız… Bir öğrenci konutunda yaşayan iki konut arkadaşını düşünelim. Birisinin yetiştirmeye çalıştığı bir projesi var, başkası ise okul devrini çoktan kapatmış. Meskenin içerisinde “Ben sana projende yardımcı olurum, lakin yarın meskenin bütün paklığını sen yaparsın.” cümlesinin duyulması ile dört duvar ortasında kurulan ufak çaplı iktisadın çarkları işlemeye başlar. Zira bu noktada ortada bir “ticaret yani alışveriş” vardır. Olağan yaşanılan bu durumun üzerinde biraz düşünürsek iktisadın çeşitli dinamiklerini de keşfetmiş oluruz; kurallar değiştikçe ekonomik sistem de bu değişikliklerden etkilenir. Projenin teslim tarihine bu kadar az bir müddet kalmış olmasaydı (alış) meskenin paklığı vazifesi üstlenilir miydi (veriş)? Mesken pak olsa bu ticaret gerçekleşir miydi? Projesi teslim edilecek olan ders başka arkadaşın uzmanlık alanında olmasa ne çeşit bir sonuç meydana gelirdi…

Talep arz bağlantısının fitilini ateşleyen temel ögelerden biri ise “fırsat maliyeti” (opportunity cost) olarak isimlendirilir. Bu mevzuyu İnsan ve İş Takviye Liderimiz Bahattin Bey’in geçtiğimiz haftalarda kaleme aldığı, beni de etkileyen “İşinizin Ehli Misiniz?” başlıklı yazısından esinlendiğim bir örnek üzerinden açıklayayım. Bahattin Beyefendi yazısında meskenini boya badana yaptırmak için bir usta çağırdığından ve ortalarında geçen bir diyalogdan bahsediyor. Pekala konutundaki boya badana işini kendisi yapamaz mıydı? Yapabilirdi tahminen. Fakat bu iş için harcayacağı güç (işin ustası olmadığı için) ve maliyet (gereken alet edevata sahip olmadığı için) boya badana ustasından çok daha fazla olacaktı; bu yüzden muhtaçlığına yönelik bir talepte bulundu ve ilgili işi bu talebin arzını gerçekleştirdi. Yazısının linkini bırakıyorum, unvan/kademe fark etmeksizin herkesin istifade edeceği kıymetli bilgiler içeriyor. https://www.linkedin.com/pulse/işinizin-ehli-misiniz-bahattin-aydın/

Şimdi kitaba geri dönelim. Aylin Seçkin kitabın şimdi giriş kısmında sanat piyasasında söylem edilen astronomik sayıların insanların sanat piyasasına yönelik daha kuvvetli bir ilgi ve merak uyandırdığı tespitinde bulunuyor. Temelinde bu bahsin hiç bahsini geçirmeyecektim ancak kitabı okurken Aylin Seçkin Youtube’da FLU TV kanalında “Sanat Kaç Para?” isimli bir programa konuk olmuş. Programda adımın geçtiğini duyunca şaşırdım. Burhan Doğançay’ın Mavi Senfonisi’ni satım almam üzerinden 13 yıl geçmiş olmasına karşın hala konuşuluyordu. O vakit merhum Burhan Doğançay bana “Medici” unvanını vermişti. Verdiğim bir röportajda yapıtın fiyatının çok yüksek bulunduğu konusuna verdiğim cevabı sizinle paylaşayım. “O güne kadar Mavi Senfoni ya da muadil bir eser satılmamıştı, yani fiyat oluşmamıştı. Sonra da fiyatlar daima arttı,” demiştim. Artık yapıtın fiyatı nedir diye sorarsanız; bunu eser tekrar satışa çıkana kadar öğrenmemiz mümkün değil, aslında satılık da değil. Ayrıyeten bir yapıtın tarihî süreç içerisinde edindiği/kazandığı özellikler, yapıtın yaratacağı ekonomik ortam vb belirleyici ögelerdir. Hadisenin olduğu periyotlarda Türk sanat piyasası altın çağını yaşıyordu.

Günümüzde sanatın iktisadı ne durumda?

Sanat yapıtları Ortaçağda lakin sipariş üzerine yapılırken, günümüzde artık bir piyasası oluşmuştur. Bunun sebebi uygarlık düzeyi ve artan gelir seviyesi olmasının yanında sanatkarların artık zekice bir trendle istikrarla benimsedikleri bir ekol üzerinden eser vermeleridir. Bu bazen çıkılmış yolda bir ısrar (Hoca Ali Rıza), bazen yıllara sari inkişaf (Picasso), bazen ise yeni bir icadı geliştirme (Burhan Doğançay – Urban Walls), hatta bazen de ömür uzunluğu didaktik ve analitik araştırmalarla zekice geliştirilen resmetmek ve husus seçmek (Ahmet Güneştekin) vb halde tezahür edebilir. Lakin aslı tutku, odaklanma ve çok çalışmaya dayanmaktadır. Üstte birkaç örneğini verdiğim sanatkarlar ömürlerini bu formda tüketmektedirler ve sanatlarının özgünlüğüne paralel hem bilinirlikleri hem de ticari muvaffakiyetleri artarak sürmektedir.

Son kırk yılda büyük gelişmeler gösteren kültürel sanat ve antika piyasası 2020 yılında 50,1 milyar dolara ulaşmış; lakin son bir yılda %22, son iki yılda ise %22 küçülmüş. Bu düşüşün gerisinde pandeminin tesirlerinin yarattığı birtakım sonuçlar yatıyor. Örneğin 2020 yılında gerçekleştirilmesi planlanan 265 adet global sanat fuarının %61’i, sanat tertiplerinin %37’si iptal olmuş, düzenlenen aktifliklerin ise neredeyse tamamı sanal ortamda gerçekleşmiş. Olağan bu durum da internet üzerinden yapılan satışların iki kat artarak 12,4 milyar dolar düzeyine ulaşmış.

Aylin Seçkin sanat piyasasının gelişmesi için temelde üç faktöre gereksinim olduğunu tabir ediyor: koleksiyoncuların varlığı, taşınabilir sanat yapıtlarının üretimi ve bu yapıtların taşınması, sergilenmesi, satılması için gerekli süreçleri yürütebilecek kurumsal yapıların varlığı. Piyasanın içerisindeki kilit oyuncuların sayısı arttıkça, sanat simsarlarının sayısı da arttı. Günümüzdeki manası ile fuarların, galerilerin, aracıların ve müzayede meskenlerinin ortaya çıkış tarihi olarak on yedinci yüzyılın ortalarında olmuş.

İlerleyen tarihlerde ise küresel müzayede piyasasının düopolleri olarak tanımlanan Sotheby’s (1744) ve Christie’s (1776) Londra’da kuruldu. Bu oluşumlar f kent aydın haberleri liyetlerinin birinci devirlerinde tarihi el yazması kitaplara ağırlaşırken, 1940’lı yıllara gelindiğinde her türlü sanat ve koleksiyon nesnesi için müzayedeler düzenleyen ölçeğe erişmişlerdi. Daha sonra ileride piyasanın ağırlaştığı New York ve Avrupa’nın çeşitli kentlerinde müzayedeler düzenleyerek prestijini ve görünürlüklerini artırdılar.

Tarihten kelam ederken sanat tarihi ile iktisat tarihinin nasıl birbirleriyle kesiştiğine dair bir makalede 1860’larda geçen bir hikayeyi burada özetlemek isterim. Amerikan İç Savaşı nedeniyle İngiltere’nin Manchester kentinde sanayicilerin lobi maksatlı kurduğu Pamuk Tedarik Birliği; Amerikan Pamuğuna bağımlılığı azaltmak için Mısır, Brezilya, Hindistan ve Osmanlı İmparatorluğu’ndan kaliteli pamuk ithalatını arttırmak için teşebbüslerde bulunur. Bu sayede ithalatta düşük hissesi olan Osmanlı İmparatorluğu’nun hissesinin artırılması için karşılıklı alakalar sonucunda Sultan Abdülaziz’in oluruyla, Ticaret ve Nafia Nazırı Saffet Paşa pamuk ekimini arttıracak; ekim yapılmayan toprakların ekime açılmasını sağlayacak bir kadro teşvikleri uygulamaya koyar. Bunlar İngiliz basınında yer alır.

Pamuk Birliği’nin lobicilik f kent aydın haberleri liyetlerini en aktif biçimde yürütmesi için eksiksiz bir vesile doğar. Avrupa’ya bir seyahat gerçekleştirmeye karar veren Sultan Abdülaziz’in bu ziyareti esnasında İngiltere’ye de uğrayacak olması kaçırılmayacak bir fırsattır. 15 Temmuz 1867 günü 24 şahıstan oluşan bir heyet, padişahı Londra’da ikametine ayrılan Buckingham Sarayı’nda ziyaret eder. Osmanlı tarafı Sultan Abdülaziz, dört hükümet vazifelisi ve hükümetin pamuk müşaviri levanten Hyde Clarke’den oluşmuş. Hyde Clark İngiliz heyetin takdim etmiş ve padişahın konuşmalarını çeviri etmiş. Manchester heyeti, Sultan Abdülaziz’e iltifat ve teşvik kelamlarıyla dolu bir beyanda bulunmuş. Padişahın ve hükümetinin o güne kadar olan yardım ve takviyelerine teşekkür ederek Amerikan İç Savaşı esnasında elde edilen muvaffakiyetleri hatırlatan bu metinde, savaşın sona ermesiyle birlikte alınması gereken önlemler sıralanmış. Bu hususta padişahın gereğini yapacağına olan inançlarını vurgulayan heyet, Amerikan tohumlarının dağıtımı, kullanılmayan mirî toprakların karşılıksız olarak kullanıma verilmesi, beş yıllığına vergiden muaf tutulmaları, pamuk üretimi için gereken alet ve edevatın gümrük ödemeden ithaline imkân verilmesi, İngiliz sanayi eserlerinin ithalat fotoğraflarındaki indirimleri ve nrehberaydin.comyet yabancıların Osmanlı İmparatorluğu’nda mülk edinme haklarını genişleten son düzenlemeler nedeniyle kendilerine minnet hislerini sunmuşlar.

Heyet Sultan Abdülaziz’i Manchester’a davet de etmiş, Sultan da daveti kabul etmiş. 19 Temmuz günü Manchester belediyesine telgrafla padişahın Manchester’a gelemeyeceği, münasebetiyle belediye lideri Neill, meclis üyeleri Bennett ile Nicholls ve belediye memurundan oluşan bir heyetin kelam gelimi edilen beyannameyi padişaha sunmak üzere 20 Temmuz sabahı Buckingham Sarayı’na davet edildiği bildirilmiş. Başta Manchester Belediye Lideri olmak üzere bir heyet bu davete icabet etmişler. Manchester belediyesi daha sonra, Sultan Abdülaziz ile olan temaslarını ölümsüzleştirmek için bir tablo sipariş etmeye karar vermiş. Bu iş için baştan George Edward Tuson düşünülmüş. Bilinen biri değilmiş. Nedeni yapmış olduğu bir kadro portreler ve bir süre Türkiye’de yaşayıp kimi ‘yerli’ beyefendilerin portrelerini yapmasıymış. Padişahı poz vermeye mecbur edip ‘taciz’ etmek yerine, kendisine en çok benzeyenlerden bir portresi ya fotoğraf ya da basılı gereç biçiminde ressama ulaştırılmasına karar verilmiş. Tabloda yer almaları gereken Fuad Paşa ile Kâmil Beyefendi için de benzeri bir usulle portreleri sağlanacakmış. Bunlar gerçekleşmiş ancak sonuç tam bir fiyasko olmuş. 1869’da tablo bitip kamuya sunulduğunda tabloda Sultan Abdülaziz dahil ‘baston yutmuş üzere duran 30 kişi’ önemli alay konusu olmuş. Başta Manchester Times olmak üzere birçok gazetede alaycı tenkit yazıları çıkmış. 400 pounda sipariş edilen yapıtın 200 poundu belediye tarafından bağışçılardan toplanamadığı için Tuson’dan alınamadığı da alay edilen mevzular ortasındaymış.

Daha da kıymetlisi, Manchester belediyesinin tablo konusunda pek de talepkâr olmadığı, sürecin daha çok Tuson’un Hyde Clark vasıtasıyla kendini öne çıkarması ve Pamuk Birliği’nin ise bu durumdan istifade ederek belediyeye bu teklifi “satmaya” çalışmasıyla geliştiği anlaşılmış. Velhasıl, bir ressamın hırsıyla, bir lobi kümesinin kendini gösterme dileğinin bir ortaya gelmesinden doğan bir sanat yapıtının kıssası büyük ölçüde bir fiyaskoyla sonuçlanmış. “Manchester Belediyesinden bir heyetin Buckingham Sarayında Padişah tarafından kabulü” isimli tablo sanat literatürüne girmemiş olması ve bugün tamire muhtaç bir biçimde belediyenin deposunda durması bu başarısızlığın en besbelli göstergesi sayılıyor.

Tabii öteki bir bahis daha var, Osmanlı Hükümeti pamuk üretimi konusunda kelam verdiği birden fazla şeyi yapmadığı için pamuk üretimi istenen değişimi gösterememiş. Yani iktisat tarihindeki bir başarısızlık sanat tarihi açısından da başarısızlık üretmiş görünüyor. Pekala münasebet var mı, onu da kıyıda köşede kalmış bu hikayeyi şahane bir halde bize ulaştıran anlatan Boğaziçi Üniversitesi Tarih Kısmı Öğretim Üyesi Edhem Eldem Hoca’dan direkt okuyalım (2):

“Pamuk Birliği’nin başarılı saydığı dönüşüm, temel prestijiyle sömürgeci bir yapılanmayı gerektiren cinstendi. Hindistan ve Mısır’daki muvaffakiyet, birinciinde sömürge yönetiminin, ikincisinde ise yarı sömürge statüsündeki Hıdiv hükümetinin dayatmasıyla; Brezilya’da ise geniş topraklara sahip çok güçlü bir kesitin kararlılığıyla mümkün olmuştu. Osmanlı topraklarında bu iki etken de yeteri kadar güçlü ve yerleşik olmadığından pamuk macerası kör topal ilerlemiş, bir türlü kök salamamıştı. Ne var ki problemin bu boyutundan bağımsız olarak burada bizi ilgilendiren sıkıntı, Osmanlıların “pamukla imtrehberaydin.comnı” ile George Edward Tuson’ın tablosunun yazgısı ortasındaki şaşırtan paralelliktir. Her ikisi kendi alanlarında bir fiyaskoya dönüşmüş, bir bakıma unutulmaya mahkûm olmuştu. Bundan çıkarılacak bir ders varsa, o da ekseriyetle birbirinden çok farklı ve uzak sayılan iki disiplinde olsa, burada sanat tarihi ile iktisat tarihi ortasında değişik kesişme noktalarının bulunduğudur.”

Bir daha kitaba dönecek olursak… Aylin Seçkin Hoca İkinci Dünya Savaşı’nın tesirlerinin sanat alanında da hissedildiğine dikkat çekiyor. Savaşın tesiriyle Londra’da satışlar düştü, Paris’te bulunan bir çok galeri Naziler tarafından yağmalandı. Bunun sonucunda New York sanat piyasasının kalbi pozisyonuna yükseldi. 1973’de Ethel ve Robert Scull çiftinin çağdaş sanat yapıtı koleksiyonun müzayedede satılması ile sanat etrafında ihtilal niteliğinde bir gelişme yaşandı. Gözler sanatın yatırım özelliğine çevrildi ve yeni oyuncuların sisteme dahil olmasıyla sanat iktisadının ölçeği genişledi.

Londra ve Paris’in başına gelenin bir benzerini ise 2001 yılında İkiz Kuleler’in bombalanması ile New York yaşadı. Olayın tesirleri 2008 yılında yaşanan emlak ve ipotek krizi ile daha derinleşti. O devirde piyasada oluşan boşluğu muvaffakiyetle dolduran Ortadoğu ve Asya artık sanat satışlarının arttığı coğrafya olma yolunda emin adımlarla ilerliyor. Lakin 2019 yılı bilgilerine nazaran ABD hala %44’lük pazar hissesi (28,3 milyar dolar) ile başkan pozisyonda, onu %20’lik pazar hissesi (12,7 milyar dolar) ile Birleşik Krallık ve %18’lik pazar hissesi (11,7 milyar dolar) ile Çin takip ediyor.

Tabii ki geçmişte yaşayarak geleceği tasarlamak kabil değildir. Sürekli her yeni fırsatı en yeterli biçimde pahalandırmak, gerekli adımları atmak için güçlü temeller oluşturmak ve acilen aksiyon almak gerekir.

Aylin Seçkin sanat piyasası başlığı altında en az çalışılmış alanların sanat piyasasında tüketim ve talep olduğunu işaret ediyor ve sanata olan talebi etkileyen faktörleri şu biçimde sıralıyor:

1. Sanat yapıtlarının fiyatı
2. Sanat tüketicilerinin gelir seviyeleri
3. Zevk sermayesi
4. Sanat takipçisinin alışkanlıkları
5. Malın karşılığı muhtaçlığın şiddet derecesi
6. Piyasa Koşulları
7. Nüfus
8. Beklenmedik olaylar/mevsimlik faktörler
9. Demografi
10. Eğitim

Kitap daha sonra bir araştırmanın sonuçlarını paylaşıyor. Araştırma 2018 yılında üçüncüsü düzenlenen Contemporary İstanbul fuarını gezen 1286 kişi ile gerçekleştirilmiş. Projede bir dayanakla de yapılmamış. Anketin sonuçlarını incelemek için kitabı edinmelisiniz. Benim en çok dikkatimi çeken data 1286 iştirakçiden sanat yapıtı almadığını belirten 632 ziyaretçinin “nasıl bir şey olsa alırdınız” sorusuna %36 oranında yanıt vermemesi oldu. Bu büyük bir orandır.

Globalde sanat piyasasının dinamikleri topluluğun değerli galerilerinin yer aldığı New York, Londra, Los Angeles, Hong Kong ve Paris kentlerinde oluşuyor. Galerilerin yapıtların sergilendiği yerler olmanın ötesinde “üreten” sanatkarları desteklemek üzere birtakım ek sorumlulukları vardır. Galeriler piyasanın en kıymetli oyuncularından biridir; sanatkarların isminin duyulması, arz ve talebin oluşması ve devamı, sanat yapıtlarının hakikat sınıflandırılması ve sanatkarlara gerek maddi gerekse manevi manada takviye olmak üzere çeşitli bahislerde mesai harcar. Benim teklifim, galerilerin piyasada ön ayak olma (initiator) rolünün tesirini ve randımanını artırması istikametinde.

Kitap Türkiye sanat piyasasını temelde 4 periyoda ayırıyor:

Uyanış 2004-2006: Kasım 2004’te İstanbul Modern’de Osman Hamdi Bey’in Kaplumbağa Terbiyecisi yapıtının 3,5 milyon dolara satılmasını piyasanın yükselişe geçtiği tarih olarak nitelendiriyoruz.

Yükseliş 2007-2011: İktisattaki yükseliş, AB bağlarındaki olumlu gidişat ve Orhan Pamuk’un Nobel Edebiyat Ödülü’ne layık görülmesi sanat piyasanın yükselişine katkı sağlayan değerli faktörler ortasında.

Duraklama 2012-2015: Yıl içerisinde düzenlenen müzayede sayıları ve cirolar azalmış, çevrimiçi sanat galerileri kurulmaya başlamıştır.

Heyecanlı Küçülme 2016 – günümüz: Aylin Seçkin sanat piyasasının küçülmesinin nedenleri olarak terör olaylarını ve politik istikrarsızlığı işaret ediyor. Piyasada üretim artarken, arza olan talep de yetersiz kalıyor. Kitapta Türk sanat piyasası hakkında yapılan tespitler:

• Türkiye’deki sanat pazarı genç, çabuk büyümek isteyen fakat kurumsallaşamamış bir yapıda.
• Sanat etrafı İstanbul, Ankara ve İzmir lokasyonları ile sonlu.
• Son periyottaki ekonomik dalgalanmalar sonucunda ülkemizde yaşanan hem finansal hem de zevk sermayesi (taste capital) kıtlığı da küçülmenin değerli sebepleri ortasında.

Bu darboğazların aşılması için ölçek gözetmeden bölümün her paydaşının alması gereken önemli sorumluluklar olduğu aşikar.

Sanatın iktisadı hakkında konuşurken tahminen de en kilit sorulardan biri de “Bir sanat yapıtının fiyatı nasıl oluşur?” Müzayedelerde arz ve talebin istikrarlı fiyatı oluşturduğunu gözlemliyoruz, galerilerde ise durum daha farklıdır. Galeriler sanatkarların genç ya da isim yapmış olmasına nazaran fiyat stratejilerini kurgular. Sanatkara yönelik ilgi, piyasadaki ekonomik şartlar, sanatkarın şahsî gelişimi ve başarısı, birebir galerinin sanatkarları ortasındaki fiyat farkını oluşturan esas faktörlerdir. Sanat yapıtlarının fiyatlarını objektif olarak belirlemeye yardımcı olacak bir kadro en önemli kriterler ise;

1. Otantisite: Yapıtın yepyeni olması, yani kelam gelimi edilen sanatkarın elinden çıkmış olması.
2. Restorasyon: Yapıtın yanlışsız formda restore edilmemesi fazla parlamasına yol açar ve bu fiyatı en büyük düşürür.
3. Eserin boyutu: Çok büyük eserler yalnızca makul yerlerde kullanılabildiği için kimi vakit fiyatlarının düşük olduğu gözlemlenir.
4. Nadirlik: Sanat yapıtının fiyatını etkileyen kıymetli kriterlerden biridir. Örneğin vefat etmiş olan bir sanatkarın yapıtlarının arzı artık son bulmuştur. Bu noktada miras idaresinin güzel yapılması gerekir.
5. Malzemenin dayanıklılığı: Kağıt eserler Degas ve Mary Cassatt istisnaları dışında tuvaller kadar kıymetli değildir. Yağlı boya, sulu boya, guaş ve pastel eserler karakalem ve grafit üzere işlerden daha yüksek fiyatlıdır.
6. Edisyon sayısı: Eser fiyatı ile aykırı orantılıdır.
7. Provenans: Yapıtın hangi koleksiyondan çıktığı ile ilgilidir. Fiyatta %30 üzere yüksek bir tesire sahip olduğu durumlar olsa dahi ekseriyetle tesir oranı %15 ile sonludur.
8. Teknik: Baskı hem sanatkarın hem de baskı ustasının sofistike emeği ile oluşur.
9. Satış Yapılan Galeri: Süperstar galerilerde yapıtın fiyatı üç katına çıkabilir. Buna “Gagosian etkisi” ismi veriliyor.
10. Sanatçı ve mesleği: Sanatkarın mesleğinde müzede stant açmak, değerli bir koleksiyona dahil olmak ve yurtdışında bilinmek kıymetli noktalardır.
11. Eserlerin geçmişi: Yapıtların geçmişi ile ilgili aktarılan kıssalar fiyatını yükseltebilir.
12. Eserin kalitesi: Birinci bakışta kimin elinden çıktığını anlayabildiğimiz yapıtların piyasada bedeli yüksektir.
13. Sanatçının yapıtlarının “catalogue raisonne” olması: Sanatkarın kaç tane eser ürettiği, bu yapıtların nerede sergilendiği ve hangi koleksiyonlara girdiği üzere çeşitli bilgilerin toplamıdır.
14. İkincil piyasada dolaşan eser sayısı: Sanatkarın yıl bazında ürettiği eser sayısının az ya da fazla olması yapıtların fiyatını tesirler. En zoru, piyasaya yeni çıkan bir sanatkarın yapıtının fiyatını belirlemektir.

Sanat yapıtının fiyatının oluşmasında bu 14 faktörden birkaçı süreçte belirleyici rol oynar. Galerilerin çeşitli durumlarda uyguladıkları yaygın stratejiler vardır. Şayet sanatçı genç ise fiyatı olabildiğince düşük tutulur ve emsal işlerle karşılaştırılır. Şayet fiyat tarihçesi olan bir sanatçı ise eski fiyat bilgileri ve yapıtın ışığında fiyatlama gerçekleştirilir.

Kitabın devamında İslam sanatı ile ilgili bilgiler paylaşılıyor. İslam sanatında en hareketli piyasa Londra, en hareketli devir Ekim ayıdır. Manevi pahaları ve mükemmel varlıkleri sebebiyle yalnızca yatırım gayeli değil, tıpkı vakitte estetik pahaları sebebiyle de satın alınıyorlar. Müzayedelerde İslam yapıtlarının satışının %70’lerin üzerinde olması bu durumu deliller nitelikte. Bir kıymetli noktaya parantez açmak gerekiyor. İslam sanatı Rönesans ve Barok üzere sanat akımlarının bilakis makul bir obje ya da devri içermez. Fotoğraf, heykel, sürece, çizgi, seramik üzere çeşitli alt kategorileri bulunmaktadır. Devir, ülke ve hanedanların değerine nazaran yapıtların pahaları belirlenir. Olağan piyasanın politik olaylardan ve siyasi gelişmelerden bir epey etkilendiğine ve fiyatların dalgalı seyrettiğine de ayrıyeten bir parantez açılması gerekiyor.

Sanatın iktisadından bahsederken blokzincir ve NFT’den bahsetmemek olmaz. Daha evvel de değindiğim üzere dijital dünyada yaptığımız çabucak her şey bir bilginin yaratılması ve hareket etmesine dayanır. Blokzincir ise en temelinde datanın saklanması ve dağıtımı süreçlerinde tek bir yerde toplanması yerine bilgi ağının çeşitli noktalarına dağıtılabilmesi ve akıllı şifreleme sistemi ile kilitlenmesi halinde tanım edilebilir. Sanatta blokzincir teknolojisinin kullanımı provenans, şeffaflık, telif, koleksiyon, değerleme, otantisite üzere karmaşık alanlara kullanışlı tahliller sunar. Dijital satışların günümüzde tüm satışların %9’unu oluşturması ve yükselen bir eğride seyri sunulan tahlillerin pahasını ispatlar nitelikte. Kitap blokzincirin sanat piyasasını dönüştürme potansiyeline sahip olduğu temel başlıkları dijital sanat satışlarının artması, sanat yatırımlarının demokratikleşmesi, provenansın tespit yollarının kolaylaşması ile sanatta sahteciliğin önüne geçilmesi, sanatkarların yapıtlarını inançlı ve süratli bir biçimde paraya çevirebileceği ve kopyalanmasının önüne geçebileceği imkanlar sunması olarak sıralıyor. Artık çeşitli platformlar üzerinden Picasso, Warhol, Monet üzere sanatkarların yapıtlarının tamamına muhakkak bir payına sahip olabiliyor ve birebir platformlar üzerinden paylarınızı elden çıkarabiliyorsunuz.

Yakın devrin sanat dünyasında tanınan tabirlerden biri NFT, tıpkı bir galerinin duvarında gördüğünüz sanat yapıtı üzere eşsizdir. sanatın tarihi gelişimi göz önüne alındığında hiç kuşkusuz ki ihtilal niteliğinde bir gelişmedir. Bir kısmı da yapıtın dijital sahipliğinin kayıt altına alınması usulüyle oluşmuştur.

Konu ile ilgili benim ayrıntılı görüşlerime “Ne Olacak Bu Kripto Para ve NFT’nin Hali!” başlıklı yazımda yer vermiştim. Merak edenler için link aşağıda.

Artık yer dekorasyonunda sanat yapıtlarının kullanımının artırmasına karşın önümüzdeki yıllarda sanat piyasalarında düşüş bekleniyor. Bu durumda Aylin Seçkin: “Su akar yolunu bulur. Sanat hayatın ta kendisidir. Vakti yaşayan sanatçı da üretmeden duramaz. Sanatsever de daha küçük bütçeler de ayırsa sanata harcamaya devam edecektir” diyor.”